Sông có nhiều nguồn

Hoạt động con người là có ý thức. Nghĩa là mỗi một người, dù trưởng thành hay không, bình thường về mặt tâm thần học tự nhiên có ý thức cho chính hành động của họ. Đây là một tiền đề được xác định và thường, là nền tảng cho nhiều suy luận khác. Một người bình thường, khi giết người hẳn biết hành động của họ là tội lỗi. Vì vậy họ phải chịu trách nhiệm trước cộng đồng, nơi mà trước đó đã quy định rằng một người bình thường, phải biết được giết người là hành động cấm, và nhận thức sâu sắc được sự trừng phạt nào sẽ dẫn tới. Đó chỉ là một trong vô vàn tín điều, đã được phát triển và duy trì để duy trì sự phát triển của chính nhân loại, mà theo như Harari nói, hoặc bất kỳ ai mà ông đã trích dẫn, rằng sự phát triển của loài người, chính nhờ sự cộng tác của nhiều cá thể.

Ta ít thắc mắc về những tín điều đã được hình hành và giữ gìn. Ở khía cạnh khác, ta ít khi đủ sức để thay đổi một thứ gì đó ở ngoài xã hội. Các hoạt động thay đổi chính chúng ta còn khó khăn, trải qua nhiều đấu tranh và suy nghĩ, để quyết định rằng chính ta cần thay đổi. Đó cũng chỉ mới là bước đi đầu tiên, ta còn phải tự thay đổi, bỏ cuộc, tiếp tục, hoài nghi, thay đổi đích, thay đổi phương pháp thực hiện, thay đổi cách thức đánh giá... để điều chỉnh một tín điều nhỏ mà ta đã áp dụng cho mình.

Xã hội, hay lịch trình sự sống, cả về thể xác lẫn tâm thần, đặc biệt hơn cả gen đến nỗi, mỗi một người tự nhiên họ có trải nghiệm khác nhau. Nghĩa là, dù có là anh em sinh đôi với mã ADN gần giống hệt, thì hai cá thể đó khác nhau hoàn toàn. Sự sống sinh học, trải nghiệm tâm linh, kết nối, giao tiếp xã hội... đưa nhiều tín điều vào cơ thể ta, và có lẽ, gây ra phản ứng trong ta khiến ta sinh ra những tín điều cho riêng mình.

Dù chiến lược gia tài ba nào, trong thời đại này cũng khó có thể xây dựng được một trải nghiệm theo ý của họ. Tự nhiên trong đời họ xảy ra nhiều chuyện, tạo ra nhiều dòng tư duy khác nhau. Trong cùng cấu trúc não, những dòng điện sinh học có thể được bắt được bằng các thiết bị tối tân, vốn là một hạt cát trong sa mạc nhận thức của con người, cũng đã phản ánh những nội dung khác nhu trong suy nghĩ vậy.

Những trải nghiệm, hoặc làm chấn thương, hoặc tạo mới dòng suy nghĩ, hoặc tái tạo lại, hoăc tốt, hoặc xấu, hoặc cả hai ảnh hưởng lớn đến tư duy của cá thể. Con người, dù chủ quan bởi chính sự trải nghiệm nhưng đồng thời tự họ cũng phản ánh cái khách quan vốn có của những gì họ đã trải qua. Những điều này, làm suy nghĩ phức tạp và khó đoán, kể cả với chính họ.